Samningurinn er fordæmalaust skref fram á við til að stemma stigu við plastmengun um allan heim.Patrizia Heidegger segir frá ráðstefnusal UNEA í Naíróbí.
Spennan og spennan í fundarsalnum er áþreifanleg.Ein og hálf vika af miklum samningaviðræðum, oft fram undir morgun, lá að baki fulltrúanna.Aðgerðarsinnar og talsmenn sitja stressaðir í stólum sínum.Þeir eru komnir til Naíróbí í Kenýa á 5. Umhverfisþing Sameinuðu þjóðanna (UNEA) til að ganga úr skugga um að ríkisstjórnir séu sammála um ályktun sem þeir hafa unnið að í mörg ár: textinn leggur til að sett verði á laggirnar alþjóðlega samninganefnd (INC) til að vinna úr lagalega bindandi, alþjóðlegan sáttmála um að stemma stigu við plastmengun.
Þegar Bart Espen Eide, forseti UNEA, umhverfisráðherra Noregs, slær á slánna og lýsir yfir að ályktunin hafi verið samþykkt, blossa upp hátíðarklapp og fagnaðarlæti í ráðstefnusalnum.Léttir hvílir yfir andlitum þeirra sem hafa barist hart fyrir því, sumir með gleðitár í augunum.
Umfang plastmengunarkreppunnar
Meira en 460 milljónir tonna af plasti eru framleidd á hverju ári, 99% úr jarðefnaeldsneyti.Að minnsta kosti 14 milljónir tonna lenda í sjónum á hverju ári.Plast er 80% af öllu sjávarrusli.Fyrir vikið er ein milljón sjávardýra drepin árlega.Örplast hefur fundist í ótal vatnategundum, í blóði manna og fylgju á meðgöngu.Aðeins um 9% af plasti er endurunnið og framleiðslumagn á heimsvísu hefur haldið áfram að aukast ár frá ári.
Plastmengun er alþjóðleg kreppa.Plastvörur hafa alþjóðlegar aðfanga- og virðiskeðjur.Plastúrgangur er fluttur milli heimsálfa.Sjávarsorp þekkir engin landamæri.Sem sameiginlegt áhyggjuefni mannkyns krefst plastkreppan alþjóðlegra og brýnna lausna.
Frá stofnfundi sínum árið 2014 hefur UNEA séð stöðugt sterkari ákall til aðgerða.Sérfræðihópur um sjávarrusl og örplast var settur á laggirnar á þriðja fundi sínum.Á UNEA 4 árið 2019 lögðu umhverfissamtök og talsmenn hart að sér að ná samkomulagi í átt að sáttmála – og ríkisstjórnir náðu ekki samkomulagi.Þremur árum síðar er umboðið til að hefja samningaviðræður stór sigur fyrir alla þessa óþreytandi baráttumenn.
Alþjóðlegt umboð
Borgaralegt samfélag hefur barist hart fyrir því að tryggja að umboðið sé með lífsferilsnálgun sem nái yfir öll stig plastframleiðslu, notkunar, endurvinnslu og úrgangsstjórnunar.Í ályktuninni er hvatt til þess að sáttmálinn stuðli að sjálfbærri framleiðslu og neyslu á plasti, þar með talið vöruhönnun, og undirstrikar nálgun hringlaga hagkerfis.Borgaralegt samfélag hefur einnig lagt áherslu á að sáttmálinn verði að leggja áherslu á að draga úr plastframleiðslu og koma í veg fyrir úrgang, sérstaklega útrýmingu einnota plasts: endurvinnsla ein og sér leysir ekki plastkreppuna.
Að auki gengur umboðið lengra en fyrri hugmyndir um sáttmála sem tekur aðeins til sjávarsorps.Slík nálgun hefði verið glatað tækifæri til að takast á við plastmengun í öllu umhverfi og yfir allan lífsferilinn.
Sáttmálinn mun einnig þurfa að forðast rangar lausnir á plastkreppunni og grænþvotti, þar á meðal villandi fullyrðingar um endurvinnslu, lífrænt eða niðurbrjótanlegt plast eða efnaendurvinnslu.Það verður að stuðla að nýsköpun á eiturefnalausum áfyllingar- og endurnýtingarkerfum.Og það ætti að innihalda staðlaðar viðmiðanir fyrir plast sem efni og fyrir gagnsæi, svo og takmarkanir á hættulegum aukefnum við plast fyrir óeitrað hringlaga hagkerfi á öllum lífsstigum plasts.
Í ályktuninni er gert ráð fyrir að nefndin taki til starfa seinni hluta árs 2022. Fyrir árið 2024 er henni ætlað að ljúka störfum og leggja fram sáttmála til undirritunar.Ef þeirri tímalínu er haldið gæti það orðið hraðasta samningaviðræður um stóran marghliða umhverfissamning.
Á (hompóttum) veginum til að losna við plast
Baráttumenn og aðgerðarsinnar eiga nú skilið að fagna þessum sigri.En þegar hátíðarhöldunum er lokið munu allir þeir sem vilja draga úr plastmengun þurfa að leggja hart að sér á árunum fram að 2024: Þeir verða að berjast fyrir öflugu tæki með skýrum framfylgdaraðferðum, tæki sem mun leiða til umtalsverðs minnkun plastframleiðslu í fyrsta lagi og það mun draga úr magni plastúrgangs.
„Þetta er mikilvægt skref fram á við, en við erum öll meðvituð um að leiðin að árangri verður erfið og ójafn.Sum lönd, undir þrýstingi frá tilteknum fyrirtækjum, munu reyna að tefja, afvegaleiða eða afvegaleiða ferlið eða leitast við að fá veikburða niðurstöðu.Jarðefna- og jarðefnaeldsneytisfyrirtæki munu líklega leggjast gegn tillögum um að takmarka framleiðslu.Við skorum á allar ríkisstjórnir að tryggja skjótar og metnaðarfullar samningaviðræður og tryggja áberandi rödd fyrir frjáls félagasamtök í umhverfismálum og víðara borgaralegt samfélag,“ sagði Piotr Barczak, yfirmaður stefnumótunar fyrir úrgang og hringrásarhagkerfi hjá Evrópsku umhverfisstofnuninni (EEB).
Herferðamenn verða einnig að sjá til þess að þau samfélög sem verða fyrir mestum skaða af plasti fái að sitja við borðið: þau sem verða fyrir mengun frá hráefni úr plasti og jarðolíuframleiðslu, af urðunarstöðum, urðunarstöðum, opnum brennslu plasts, efnaendurvinnslustöðvum og brennsluofnum;formlegir og óformlegir starfsmenn og sorphirðumenn meðfram plastbirgðakeðjunni, sem þarf að tryggja réttlát og örugg vinnuskilyrði;sem og raddir neytenda, frumbyggja og þeirra samfélaga sem eru háð auðlindum sjávar og áa sem verða fyrir skaða af plastmengun og olíuvinnslu.
„Að fá þá viðurkenningu að takast þarf á þessu vandamáli í allri virðiskeðju plasts er sigur fyrir hópa og samfélög sem hafa staðið frammi fyrir brotum plastiðnaðarins og rangar frásagnir í mörg ár.Hreyfingin okkar er reiðubúin til að leggja marktækt lið í þetta ferli og hjálpa til við að tryggja að sáttmálinn sem myndast muni koma í veg fyrir og stöðva plastmengun.
Birtingartími: 13. september 2022
